ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن جلد 6

قرائت ... ص : 4

در شواذ از ابراهیم روایت شده است: «ان الذین توفیهم» بضم تاء. ابن- جنی گوید: نظیر این است که گفته شود: «ان المال الذی توفاه امه اللَّه» یعنی مالی که دفع می شود بسوی امت خدا. از آنجا که هر فرشته ای قبض روح برخی از مردم را بر عهده دارد، بر اینکار متمکن است و روح شخص به او سپرده می شود.

لغت ... ص : 4

توفی: قبض روح و میراندن چیزی یا کسی و وفاه بمعنای مرگ است زیرا شخصی که می میرد، روحش قبض می شود. نیز توفی بمعنای شمردن آمده، شاعر گوید:

ان بنی ادرم لیسوا من احد لیسوا الی قیس و لیسوا من اسد.

و لا توفاهم قریش فی العدد.

یعنی: قبیله بنی ادرم (که یکی از قبایل قریش است) از هیچ طایفه ای نیستند نه از طایفه قیس هستند و نه از طایفه اسد و طایفه قریش هم ایشان را در شمار خود نمی آورد.

ماوی: مرجع، محل بازگشت، منزل.

استضعاف: چیزی را ضعیف و ناتوان یافتن و «مستضعفین» کسانی که ضعیف شمرده می شوند مثل پیران و زنان و کودکان.

اعراب ... ص : 4

توفاهم: ممکن است ماضی و مبنی بر فتح یا مضارع و مرفوع باشد بمعنای «تتوفاهم» و بنا بر حذف یکی از دو تاء. بحث مشروح آن در گذشته، بیان شده است.

ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 6، ص: 5

ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ: حال و اصل آن «ظالمین انفسهم» بوده است که نون برای تخفیف حذف شده است نظیر «هَدْیاً بالِغَ الْکَعْبَهِ» که بالغاً الکعبه» بوده.

فیم: در اصل «فیما» بوده که الف آن حذف شده و «ما» مجرور است و «فیم» منصوب و خبر «کنتم» است قالُوا فِیمَ کُنْتُمْ: خبر «ان» یعنی: «قالوا لهم ...» و محتمل است که خبر «ان» جمله «فَأُولئِکَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ» باشد و در این صورت جمله «قالوا لهم» در محل نصب صفت برای «ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ» می باشد زیرا نکره است.

المستضعفین: مستثنی و منصوب است. این کلمه، استثنای از «مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ» است یعنی آنها که مهاجرت نکرده اند، ما و ایشان جهنم است بجز ناتوانانی که قدرتی ندارند و راهی بلد نیستند که خود